کوچه های این روستا به نام فردوسی است

به گزارش همشهری ‌آنلاین این سابقه تاریخی را آثار و بقایای دو تپه باستانی در ۷۰۰ متری شمال غربی روستا می‌گوید. این روستای کهن ۷۰۰ نفر جمعیت دارد و به گفته هادی نیکدل، دهیار روستا، با نظر جمعی بزرگان روستا اسامی خیابان‌ اصلی و کوچه‌های فرعی روستا به نام فردوس و شاهنامه نامگذاری شده‌است. به بهانه اول بهمن، زادروز فردوسی به این روستا سر می‌زنیم؛ در سمت غرب روستا که بایستیم دورنمایی از آرامگاه فردوسی در توس نیز به چشم می‌خورد.

روستایی به درازای تاریخ

نظامی عروضی سمرقندی، شاعر و نویسنده قرن ششم درباره روستای پاژ این‌طور نوشته ‌است: «ابوالقاسم فردوسی از دهقانان توس بود و از دهی که آن دیه (روستا) را پاژ خوانند و از ناحیه توس است؛ آن ده، بزرگ است و از وی هزار مرد بیرون آید. فردوسی در آن دیه (روستا)، شوکتی تمام داشت.»
روستای پاژ که سابقه آن به دوران قبل از اسلام برمی‌گردد، حالا به دو بخش قدیم و جدید تقسیم شده. دهیار روستای پاژ به همشهری می‌گوید: «قلعه‌ای بزرگ به اندازه تقریبی ۴۵ در ۶۵ متر و ارتفاع ۱۲ متر در وسط روستای کنونی پاژ از سوی دفتر حفظ و احیای محوطه‌های تاریخی معاونت میراث فرهنگی خراسان رضوی شناسایی شده که قدمت آن به سده‌های نخستین دوره اسلامی برمی‌گردد. این بخش قدیمی روستاست.» اهالی روستا، آن‌ها که سن‌شان قد می‌دهد از نیم قرن پیش می‌گویند که فردی به نام هوشنگ پورکریم، دانش‌آموخته جامعه‌شناسی روستایی به روستای پاژ آمد و طبق گزارش‌هایی که با تحقیقات درباره قلعه کهنه پاژ و اشعار فردوسی نوشت، گفته شد که روستای پاژ زادگاه فردوسی است.

هادی نیکدل با ذکر این توضیحات می‌افزاید: «البته ساکنان قدیمی پاژ در اطراف قلعه بودند که با گذشت زمان گرمابه و خانه‌های قدیمی آنان هم از بین رفته.»
حالا قلعه پاژ ثبت ملی شده، اما روستای پاژ همچنان برای اهل ادب به عنوان زادگاه شاعر حماسه‌سرای ایرانی که در سال ۳۲۹ هجری قمری در این روستا پاژ متولد شد، ناشناخته باقی‌مانده است. حکیم ابوالقاسم فردوسی در سال ۴۱۶ هجری قمری در سن ۸۶ سالگی از دنیا رفت.

خانه‌ای منسوب به فردوسی

در میان بافت تاریخی قلعه و خانه‌های تخریب شده قرن‌ها پیش، یک خانه خشت و کاهگلی مرمت و بازسازی شده که به خانه فردوسی منسوب است. به گفته دهیار روستا، اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی، چند خانه روی بقایای تاریخی قلعه ساخته شد و خانه‌ای در سمت شرق قلعه که بلندتر از دیگر ساختمان‌هاست را خانه فردوسی می‌نامند در حالی که ۱۰۰ سال بیشتر قدمت ندارد. آن‌طور که هادی نیکدل توضیح می‌دهد معتمدان روستا می‌گویند این خانه، ۱۰۰ سال پیش به دستور کدخدای روستای پاژ ساخته شد.
مدیر پایگاه و مجموعه تاریخی فرهنگی توس هم درباره مرمت این خانه که به خانه فردوسی منسوب شده به همشهری می‌گوید: «خانه در مالکیت میراث فرهنگی خراسان رضوی نیست، اما دیوارها و بام خانه برای بازدید گردشگران مرمت و مسیر دسترسی آسان شده‌است.»
احسان رحمانیان، حضور گردشگران به روستای زادگاه فردوسی را منوط به همکاری روستاییان می‌داند و ادامه می‌دهد: «تاریخ نشان می‌دهد در دوره‌های بعد از اسلام، اهالی روستا از قلعه یا ارگ فاصله می‌گیرند و در محل فعلی سکونت می‌کنند. برای ایجاد مسیر دسترسی و گردشگری به قلعه لازم است برخی از خانه‌ها آزادسازی شود و شهروندان ملک خود را با زمین دیگری در روستا معاوضه کنند که هنوز قبول نکردند. با آزادسازی زمین‌های اطراف قلعه یا همان تپه تاریخی کاوش‌های بیشتری هم انجام خواهد شد.»
دهیار روستا معتقد است مرمت خانه منسوب به فردوسی هم با کم سلیقگی همراه بوده و ادامه می‌دهد: «ناودان خانه از جنس استیل بازسازی شده در حالی‌که باید از سنگ‌چین استفاده می‌شد. همین سرعت و عجله برای مرمت از جذابیت خانه برای گردشگر کم کرده‌است.»

جشن شاهنامه‌خوانی در روستا

دهیار روستا برای بیشتر شناخته شدن روستای زادگاه فردوسی، طرح‌هایی هم ارائه کرده است که هنوز به نتیجه نرسیده. هادی نیکدل می‌گوید: «طرح زادگاه تا آرامگاه را برای بزرگداشت فردوسی در روستا به میراث فرهنگی ارائه کردیم که هنوز ترتیب اثر داده نشده. روستای پاژ گردشگر خارجی هم دارد، اما هنوز به عنوان زادگاه فردوسی چندان شناخته شده نیست.»
به گفته هادی نیکدل، هر سال ۱۰ بهمن، همزمان با جشن سده، مراسمی برای بزرگداشت این جشن همراه با شاهنامه‌خوانی به میزبانی از دوستداران فرهنگ و ادب در روستای پاژ برگزار می‌شود.

مادربزرگ‌های شاهنامه‌خوان

«بی‌سوادهای روستا هم بسیاری از اشعار شاهنامه را از حفظ بودند.» این را دهیار روستا می‌گوید و توضیح می‌دهد که انگار هم‌روستایی بودن با شاعر بزرگ همنشینی با شعر را هم برایشان به یادگار گذاشته. هادی نیکدل خاطره‌ای از مادربزرگش نقل می‌کند: «مادربزرگم ۱۰۴ سال عمر کرد. سواد خواندن و نوشتن نداشت، اما قصه‌هایش هم به زبان شعر بود؛ همگی از شاهنامه. به جای ضرب‌المثل در کلامش شعر جاری بود. همه پدربزرگ و مادربزرگ‌های روستا داستان‌های شاهنامه را حفظ بودند. البته این ویژگی در دو نسل اخیر دیده نمی‌شود و ما فقط چند بیت شعر حفظ هستیم.»

ماجرای نامگذاری کوچه‌ها

چندی است اسامی کوچه‌ها و خیابان در روستای پاژ تمام و کمال به نام فردوسی است. دهیار روستای پاژ می‌گوید: «پاژ در لغت به معنای بلندی، اوج و سربلندی است. امیدواریم یک روز نام روستای زادگاه فردوسی هم به اوج برسد.» هادی نیکدل ادامه می‌دهد: «برای نامگذاری و پلاک‌کوبی نام خیابان‌ها با بزرگان روستا جلسه گذاشتیم. همگی تصمیم گرفتیم نامگذاری به گونه‌ای باشد که همه نشانی‌ها این روستا به فردوسی و شاهنامه برسد. خیابان اصلی روستا به نام فردوسی است. کوچه‌های منشعب از آن به نام فردوسی ۱ تا فردوسی ۲۰/۵ نامگذاری شده. کوچه‌های فرعی به سمت جنوب روستا به نام کوچه شاهنامه ۱ تا کوچه شاهنامه ۸ است. کوچه‌هایی که جاده کلات می‌رسد هم به نام کوچه پاژ ۱ تا پاژ ۱۴ پلاک‌کوبی شدند.»