سفری به پایتخت فرهنگی روسیه

اعظم ویسمه: فصل مناسب برای سفر تفریحی به شهر تاریخی-فرهنگی سن‌پترزبورگ، بهار و تابستان است. اما در اواخر آبان‌ماه فرصتی پیش‌آمد تا در فصل پاییز، سفری به پایتخت فرهنگی روسیه داشته باشم. زیبایی مسحور‌کننده این شهر، بناهای تاریخی آن به‌راحتی سرما را تحمل‌پذیر می‌کند. این سفر به دعوت دفتر کنوانسیون سن‌پترزبورگ برای خبرنگارانی از هند و ایران برای آشنایی با پتانسیل‌های این شهر برای جاذبه‌های گردشگری-تجاری انجام شد. در این سفر دو چهره مجزا اما درهم‌تنیده از شهری تاریخی-مدرن دیدیم. شهری که با حفظ جنبه‌های تاریخی و فرهنگی خود، در‌حال نمایش چهره جدیدی از یک شهر مدرن و پیشرفته با ظرفیت برگزاری برنامه‌ها و همایش‌های تجاری-بین‌المللی است. اتفاقی که به‌تازگی با برگزاری نشست اقتصادی روسیه و آفریقا و همچنین نمایشگاه بین‌المللی گاز در سن‌پترزبورگ به نمایش گذاشته شد. تلاش برای نمایش یک شهر مدرن به دنیا در‌حالی رخ می‌دهد که سن‌پترزبورگ اکنون مقصد گردشگری تفریحی-تاریخی بسیاری از مردم کشورها و از جمله ایران است.

شهری که پتر‌کبیر وعده‌اش را داده بود

درباره تأسیس شهر سن‌پترزبورگ گفته می‌شود این شهر پس از شکست سوئدی‌ها در اطراف یک قلعه به دستور پتر‌کبیر ساخته می‌شود. پتر‌کبیر برای ساخت این شهر که‌ روی زمین‌های باتلاقی بوده، از مردم کمک خواست. او به مردم وعده داد شهر زیبایی با کمک آنها بسازد؛ وعده‌ای که به نظر می‌رسد کاملا محقق شده و امروز پایتخت فرهنگی روسیه است. گرچه شهر سن‌پترزبورگ بیش از 300 سال عمر ندارد، اما با قدم‌زدن در شهر و بازدید از بناهای شهر متوجه می‌شوید شما در‌حال قدم‌زدن در دوره‌های مهمی از تاریخ هستید که به‌خوبی از آن نگهداری شده و نسل‌به‌نسل منتقل شده است. در سن‌پترزبورگ تحولات سیاسی و رفت‌و‌آمد تزارها ضربه‌ای به شهر و آثار فرهنگی-تاریخی دوره‌های مختلف نزده است. آنها به‌خوبی از میراث گذشتگان خود نگهداری می‌کنند. شهر سن‌پترزبورگ در اوج شکوفایی و قدرت تزاری روسیه، پایتخت این کشور بود و به‌خوبی عظمت امپراتوری روسیه را به نمایش می‌گذاشت. این شهر به‌مدت 200 سال پایتخت روسیه بوده‌ است؛ در زمان حکومت اتحاد جماهیر شوروی به مدت ۶۷ سال (از سال ۱۹۲۴ تا ۱۹۹۱) لنینگراد خوانده ‌شده‌ است، اما در سال ۱۹۹۱، طی موج لنین‌زدایی به دنبال انحلال اتحاد جماهیر شوروی در یک همه‌پرسی از مردم، سن‌پترزبورگ نام رسمی شهر می‌شود.

 جاذبه‌های توریستی شهر

به نظر می‌رسد از ابتدا مسائل فرهنگی-تاریخی برای این شهر مهم بوده است. شاید زمانی که کمتر کسی به ذهنش می‌رسید، کاترین‌ کبیر با خرید بیش از 200 نقاشی در اروپا، جمع‌آوری مجموعه مشهور موزه آرمیتاژ را آغاز و سفرای روس در پایتخت‌های کشورها را مأمور یافتن بهترین مجموعه‌های هنری کرد. امروز موزه آرمیتاژ با سه میلیون اثر هنری از سراسر جهان، یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های جهان و از قدیمی‌ترین موزه‌های هنری و موزه‌های تاریخ و فرهنگ بشری در جهان است. در بازدیدی که از این موزه داشتیم، به‌جز آثاری از مومیایی‌های مصر، نقاشی‌های داوینچی و پسر در خود فرورفته اثر میکل آنژ، آفرودیت (زهره تورید) یونان باستان و صدها اثر هنری بی‌نظیر دیگر، بازدیدی داشتیم از فرش ایرانی مربوط به دوهزارو 500 سال قبل که عنوان قدیمی‌ترین فرش جهان را دارد. بازدید از موزه آرمیتاژ درکاخ زمستانی تجربه‌ای بی‌نظیر از تماشای قرن‌ها دستاورد هنری هنرمندان در جای‌جای جهان بود.

اغلب ساختمان‌های شهر سن‌پترزبورگ ثبت جهانی دارند، به‌ همین ‌دلیل شما بر سردر ساختمان‌ها تابلو یا هرگونه علامت و نشان خاصی نمی‌بینید. شهر از 40 کانال آب تشکیل شده که به وسیله 300 پل به هم وصل می‌شوند. عبور رود نوا از شهر سن‌پترزبورگ از دیگر جاذبه‌های توریستی شهر است، اما چیزی که بر جذابیت رودخانه نوا افزوده، پل «نوا» است که یک پل متحرک است. در تابستان این رودخانه برای رفت‌وآمد کشتی‌های تجاری و توریستی استفاده می‌شود و شب‌ها پل باز است ولی در زمستان رود نوا به کلی یخ می‌بندد. از دیگر جاذبه‌های توریستی شهر سن‌پترزبورگ، کلیساهای شهر هستند که هرکدام در نوع خود از نظر معماری و سابقه تاریخی کم‌نظیرند. ما در این سفر از دو کلیسای «خون ریخته‌شده» و کلیسای «کازان» بازدید داشتیم. کلیسای خون ریخته‌شده بعد از کلیسای جامع سنت‌لوئیس، بیشترین تزئینات موزاییک دنیا را داراست. به گفته مرمت‌گران این سازه، کلیسای ناجی در خون، هفت‌هزارو ۵۰۰ مترمربع موزاییک دارد. درباره ساخت این کلیسا گفته شد‌ الکساندر دوم (تزار روسیه) در‌حال عبور از کنار کانال گریبادوف بود که فردی نارنجکی را به سوی او پرتاب کرد. انفجار نارنجک باعث شد الکساندر از دلیجان خود روی زمین پرت شود. او بلند شد و با عصبانیت درحال فریاد‌زدن بود که در همان لحظه نارنجکی دیگر به سمتش پرتاپ شد. الکساندر دوم به‌شدت آسیب دید و بعد از انتقال به قصر زمستانه از دنیا رفت. الکساندر سوم، پسر او، پس از درگذشت پدرش‌ به یاد او دستور ساخت کلیسایی را در محل ترور الکساندر دوم داد.

از محوطه بیرونی کلیسای خون ریخته‌شده در یک روز بارانی با هوای پاییزی عالی بازدید کردیم. زمانی به کلیسای جامع کازان رسیدیم که مردم در آن در‌حال نیایش بودند. صدای سرودهای مذهبی در سالن پیچیده بود و شمع‌های زیادی روشن بود. این کلیسا چشم‌اندازی عالی رو به خیابان مرکزی شهر، یعنی خیابان معروف نوسکی دارد. هدف از ساخت کلیسای جامع کازان سن‌پترزبورگ، تبدیل‌ آن به بزرگ‌ترین کلیسای ارتدکس در روسیه بود. همین‌طور گفته شد که یکی از قدیمی‌ترین نقاشی‌های دنیا از چهره حضرت مریم و حضرت عیسی در این کلیسا وجود دارد.

 مجسمه‌هایی قدیمی‌تر از خود شهر

شهر سن‌پترزبورگ مکان‌های تاریخی-فرهنگی بسیاری دارد که برای بازدید از آنها شاید بیش از یک ماه زمان نیاز باشد. شاید بتوان گفت این شهر بحق پایتخت فرهنگی کشور روسیه نام گرفته است. آنچه توجه من به ‌عنوان یک گردشگر را به خود جلب می‌کرد، علاقه آنها به گردآوری نمادهای تاریخی از سراسر جهان در این شهر بود. در این سفر ما علاوه‌بر نمادهای تاریخی خود شهر، از مجسمه‌های ابوالهول مصر با بیش از سه هزار سال قدمت بازدید کردیم. این مجسمه‌های غول‌پیکر گرانیتی منسوب به قرن چهاردهم قبل از میلاد، از خود شهر قدیمی‌تر هستند؛ از مصر آورده شده و در دو طرف آکادمی هنرهای زیبای پترزبورگ قرار گرفته‌اند.

نمی‌توان به سن‌پترزبورگ رفت و از کاخ تابستانی یا کاخ کاترین با آن‌همه شکوه بازدید نکرد. گفته می‌شود طراحی باغ تابستانی سن‌پترزبورگ را پترکبیر در سال ۱۷۰۴ بشخصه برای همسرش کاترین کبیر انجام داده است. مجسمه‌هایی که در باغ تابستانی وجود دارند، همه دست‌ساز مجسمه‌سازان اروپایی هستند. در زمان حمله نازی‌ها به این شهر، به دلیل آنکه فرصت انتقال و جابه‌جایی خیلی از اشیای گران‌قیمت مانند مجسمه‌ها نبود، روس‌ها با کندن قبرهای بزرگ مجسمه‌ها را در خاک دفن می‌کنند و به‌این‌صورت از تخریب و غارت آنها جلوگیری می‌کنند. پس از جنگ، مجسمه‌ها از زیر خاک بیرون آورده می‌شوند و سر جای اولیه خود قرار می‌گیرند. اما اتاق کهربا با شش تن کهربا و طلا سرنوشت دیگری داشته است. اتاق کهربا گرچه با کاغذ دیواری پوشانده می‌شود، اما از بد حادثه کشف و مورد غارت قرار می‌گیرد. نازی‌‌های آلمان در سال 1941 و پس از حمله به روسیه، اتاق کهربا را قطعه‌قطعه کرده و به قلعه «کونیگسبرگ» در استان پروس آلمان منتقل کردند. برخی فکر می‌کردند‌ این اتاق در آتش‌سوزی تخریب شده است، اما هیچ اثری از کهرباهای سوخته پیدا نشد. برخی معتقدند‌ این اتاق همچنان وجود دارد و احتمالا در زیر‌‌زمین قلعه مخفی شده یا به‌جای دیگری انتقال یافته است. پس از ناامیدی در پید‌اشدن اتاق کهربا، ایده بازسازی این اتاق مطرح شد. در سال 1979 اتحاد جماهیر شوروی بازسازی اتاق را با دو دستورالعمل اصلی آغاز کرد. آنها این کار را از روی 86 عکس سیاه‌و‌سفید باقی‌مانده از تالار کهربا آغاز کردند. این عکس‌ها درست قبل از جنگ جهانی دوم گرفته شده بود. بازسازی اتاق کهربا یک پروژه عظیم بوده و حدود ۱۱ میلیون دلار هزینه داشته است و ۲۵ سال طول کشید تا تکمیل شود.

مکان بعدی که ما از آن بازدید داشتیم، سالن تئاتر میخایلوفسکی در سن‌پترزبورگ، یکی از قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین سالن‌های تئاتر روسیه بود که بیش از ۱۹۰ سال تاریخچه فرهنگی غنی را در خود جای داده است. تئاتر میخایلوفسکی به ‌عنوان یکی از ارکان هنرهای نمایشی در روسیه شناخته می‌شود و بسیاری از آثار اپرا، باله و درام‌های کلاسیک و مدرن در آن به صحنه رفته‌اند. این سالن میزبان بسیاری از تولیدات مهم بین‌المللی در زمینه اپرا و باله است و علاوه‌بر اجراهای کلاسیک روسی، نمایش‌های معاصر از‌ جمله آثار مهم جهانی نیز در آن به صحنه می‌رود.

 توسعه بخش مدرن شهر سن‌پترزبورگ

شهر سن‌پترزبورگ آمار بالای جذب گردشگر تفریحی در نیمه نخست سال را برای خود ثبت کرده است. مسئولان شهر سن‌پترزبورگ روسیه اما به دنبال توسعه گردشگری-‌تجاری هستند تا از طریق برگزاری همایش‌های بین‌المللی، چهره‌ای جدید از این شهر برای دنیا به نمایش بگذارند. آنها همچنین با تقویت روابط جدید با دوستان خود به دنبال کم‌اثرکردن تحریم اروپایی‌ها در صنعت گردشگری هستند. در راستای این اهداف، قسمت مدرن شهر در سال‌های اخیر توسعه و پیشرفت بسیاری داشته است.

شاخص‌ترین نماد مدرن‌سازی شهر سن‌پترزبورگ در‌حال‌حاضر برج لاختا در قسمت ساحل فنلاند در این شهر است. برج لاختا‌سنتر با داشتن عنوان بلندترین برج اروپا موفق شده این روزها توجه بسیاری از افراد را از نقاط مختلف دنیا به خود جلب کند.

در طراحی و ساخت برج لاختا حدود ۸۲ متر عمق به زیر زمین اختصاص داده شده است. در نتیجه علاوه‌بر اینکه این برج عنوان بلندترین آسمان‌خراش اروپا را از آن خود کرده، توانسته رکورد بزرگ‌ترین بتن‌ریزی جهان را نیز بشکند. یکی دیگر از نکات جالبی که در ساخت این برج وجود دارد، سرعت بادی است که در آخرین طبقه آن احساس می‌شود. با توجه به مجاورت این برج در سواحل فنلاند، طبق اندازه‌گیری‌های به‌دست‌آمده گفته می‌شود سرعت باد در انتهای برج حدود ۸۵ مایل بر ساعت است. برج لاختا از ۸۷ طبقه تشکیل شده و به تصمیم شرکت گازپروم روسیه ساخته شده است. در این سفر همچنین بازدیدی از یک کارخانه قدیمی کابل‌سازی داشتیم که اکنون تغییر کاربری داده است. کارخانه sevkabel در جزیره واسیلی سن‌پترزبورگ مشرف بر خلیج فنلاند قرار دارد. این کارخانه در ابتدای قرن 19 به ‌عنوان بخشی از توسعه صنعتی روسیه تأسیس شد و تولیدکننده کابل برق و تلگراف بوده است. در جنگ جهانی دوم و محاصره لنینگراد، با کابل‌های زیردریایی از این کارخانه انرژی شهر تأمین شده است. اما رفته‌رفته با پیشرفت تکنولوژی کارخانه تعطیل شد. تا چند وقت پیش این کارخانه متروکه و بلااستفاده بوده و آسیب‌های اجتماعی در این محله فراوان شد، اما اکنون پاتوق دوستداران فرهنگ و هنر است. اکنون پر شده از کافه‌ها، گالری‌های هنری و فضای مناسب کنسرت و همایش‌های فرهنگی. امروز این مجموعه تحت عنوان sevakabelport بازسازی شده و به یک مرکز چندمنظوره فرهنگی و تفریحی تبدیل شده است. ساختمان آجری متعلق به قرن 19 همچنان در محوطه دیده می‌شد. در زمان بازدید ما نمایشگاهی از آثار ویکتور سوی، موزیسین معروف راک، در آنجا برپا بود و مورد استقبال قرار گرفته بود.

 هتل‌هایی با داستان‌های تاریخی

از دیگر جاذبه‌های شهر سن‌پترزبورگ، هتل‌های این شهر باسابقه تاریخی است. در شهر سن‌پترزبورگ حدود هزار هتل با 30 هزار اتاق وجود دارد که به گفته سرگئی آزرنکوف، مدیرکل دفتر کنوانسیون گردشگری سن‌پترزبورگ، در ایام تابستان همه پر می‌شود. برخی از هتل‌ها ساختمان‌های قدیمی کاخ‌ها یا محل اقامت تزارها بوده و برخی صاحبان بناها به دلیل نمای متفاوت برای ساخت رشوه‌های زیادی به حاکمان وقت داده‌اند.

گراندهتل اروپا کاخی قدیمی با 150 سال قدمت است. این هتل میزبان میهمانان خاصی در مرکز شهر سن‌پترزبورگ بوده است. این هتل نمایانگر معماری قرن نوزدهم و بازتابی از دوران طلایی سن‌پترزبورگ است. در دوران شوروی، این هتل جایگاه خود را حفظ کرد و به مرکزی برای تجمع هنرمندان و نخبگان فکری تبدیل شد. پس از فروپاشی شوروی، بازسازی‌های گسترده‌ای در آن انجام شد تا جذابیت تاریخی خود را حفظ کرده و هم‌زمان با استانداردهای مدرن هماهنگ شود. گفته می‌شود پیوتر چایکوفسکی، آهنگ‌ساز معروف روسی که باله رقص قو یکی از آثار معروف اوست، فیودور داستایفسکی، نویسنده رمان‌های مشهوری چون جنایت و مکافات و برادران کارامازوف، و ایوان تورگنیف، رمان‌نویس بزرگ روسی، روزگاری در این هتل اقامت داشته‌اند.

هتل رنسانس سن‌پترزبورگ بالتیک در نزدیکی کلیسای سنت‌ایساک و با فاصله کمی از موزه آرمیتاژ قرار گرفته است. از تراس طبقه ششم هتل نمایی زیبا از کلیسای سنت ایساک را می‌توان دید. این هتل در قلب شهر سن‌پترزبورگ ‌قرار گرفته است و فاصله آن تا فرودگاه بین‌المللی پولکاوو ‌‎15 ‎‌ کیلومتر است. درباره تاریخچه این هتل گفته می‌شود خانه‌ای متعلق به دوست دبیرستانی الکساندر پوشکین بوده است. ‌اکنون همه این هتل‌ها به‌روزترین خدمات از جمله سالن اجتماعات خود را برای برگزاری همایش‌ها و اقامت شرکت‌کنندگان تجهیز کرده‌اند.

 اکسپوفوروم سن‌پترزبورگ، تلفیق تجارت و فرهنگ

از دیگر مراکز مدرن شهر، مرکز نمایشگاهی اکسپوفوروم سن‌پترزبورگ است که بدون اغراق‌ یکی از پیشرفته‌ترین و بزرگ‌ترین مراکز نمایشگاهی در روسیه و شاید به نوعی در منطقه است. مسئولان شهر سن‌پترزبورگ تلاش دارند برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی از مسکو، پایتخت روسیه را به شهر خودشان منتقل کنند و به نظر می‌رسد این نمایشگاه کاملا ظرفیت و توان برگزاری رویدادهای بین‌المللی بزرگ را دارد.

 سه سالن اصلی نمایشگاهی مدرن با امکانات پیشرفته، مرکز کنفرانس با ظرفیت هشت هزار نفر برای شرکت‌کنندگان در همایش‌ها و حدود 60 سالن آن را به یکی از مراکز برجسته برای برگزاری رویدادهای بین‌المللی در سن‌پترزبورگ تبدیل کرده است. در بازدیدی که از این نمایشگاه داشتیم، مسئولان عنوان می‌کردند فضای اکسپوفوروم توان رقایت با فضای لازم برای برگزاری هفت رویداد ورزشی را دارد. مرکز نمایشگاه‌های شهر سن‌پترزبورگ حدود 56 هکتار است، سالانه حدود 200 نمایشگاه و ایونت برگزار می‌شود که حدود یک‌ونیم میلیون بازدید‌کننده دارد. این مرکز همچنین با موقعیت منحصربه‌فرد خود میان فرودگاه و مناطق تاریخی همچون پوشکین فرصتی برای تلفیق تجارت و فرهنگ فراهم آورده است.

روسیه به دنبال گسترش روابط خود با کشورهای دوست برای برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی است. نگاه برگزارکنندگان این همایش‌ها به همکاری با کشورهایی از جمله چین، آفریقا،ایران و هند است.

در همین باره نشست نمایندگان تشکل‌های گردشگری شهر سن‌پترزبورگ، با هدف توسعه گردشگری تجاری، با دعوت از خبرنگارانی از هند و ایران برگزار شد. این نشست در سالن اجتماعات هتل واولبرگ از بناهای قدیمی شهر سن‌پترزبورگ بود. رئیس کمیته توسعه گردشگری شهر سن‌پترزبورگ در نشست نمایندگان تشکل‌های گردشگری این شهر اعلام کرد که توسعه توریسم تجاری از سال 2019 در شهر سن‌پترزبورگ آغاز شده است. او ابراز امیدواری کرد: «سن‌پترزبورگ به قدری در توسعه توریسم تجاری پیشرفت کند که در آینده برای شهرهای مختلف در زمینه صنعت توریسم شهری الگو باشد».

پیش از برگزاری نشست نمایندگان تشکل‌های گردشگری شهر سن‌پترزبورگ، سرگئی آزرنکوف، مدیرکل دفتر کنوانسیون گردشگری سن‌پترزبورگ، با خبرنگاران دیدار و گفت‌وگو کرد. او ضمن معرفی جاذبه‌های گردشگری، فرهنگی و تاریخی شهر، بر نقش سن‌پترزبورگ به عنوان مقصدی برای برگزاری کنگره‌ها و همایش‌های بین‌المللی تأکید کرد. او گفت: تلاش داریم با جذب رویدادهای بزرگ بین‌المللی و حمایت از رویدادهای موجود عامل فصلی را در صنعت گردشگری شهرمان به حداقل برسانیم. به گفته مسئول نمایشگاه‌های سن‌پترزبورگ، آنها در تلاش هستند بزرگ‌ترین کنگره پزشکی بین‌المللی با هدف توسعه توریسم سلامت را در شهر سن‌پترزبورگ برگزار کنند. جراح‌های بزرگی از کشور ژاپن به این رویداد دعوت شده‌اند. برنامه توسعه توریسم غذایی از دیگر برنامه‌های کمیته توسعه گردشگری سن‌پترزبورگ بود که اعلام کردند قرار است این شهر به عنوان برندینگ صبحانه با سبک‌های مختلف بین‌المللی باشد. 

ظرفیت برگزاری رویدادهای تجاری و اقتصادی فقط مختص نمایشگاه بین‌المللی این شهر نیست، بلکه هتل‌ها و مراکز تجاری دیگری  مانند «هتل گرند اروپا»، «بندر سوکابل» و هتل‌های دیگر که برای این منظور کاملا مناسب هستند، طراحی و آماده شده‌اند. این موضوع نشان از برنامه‌ریزی دقیق مسئولان برای یک آینده گردشگری-تجاری در این شهر تاریخی است.